Isu masyarakat yang boleh menuturkan dua bahasa atau lebih dan kaitannya dengan Prinsip Kesopanan Leech

 Perkaitan antara multilingualism dengan Prinsip Kesopanan Leech (1983) berdasarkan status, comment, tweet, dan chat yang terdapat di laman-laman sosial.

1.0  Pengenalan.

Setiap orang di dunia ini mempunyai kelebihan yang dianugerahkan oleh Tuhan dalam menguasai dua bahasa atau lebih. Penguasaan dua bahasa atau lebih ini boleh dikenali sebagai multilingualism atau dwibahasa. Sebagai contoh, seorang penutur bahasa Melayu yang mempunyai kebolehan untuk bertutur bahasa Melayu (bahasa pertamanya) dan bahasa Inggeris (bahasa keduanya) dianggap sebagai mereka yang mempunyai multilingualism. Pemerolehan bahasa kedua, ketiga, atau seterusnya kebiasaannya tidak diperolehi secara semula jadi, tetapi melalui pendidikan secara formal atau tidak formal. Setelah memperoleh bahasa kedua, kebiasaanya penutur akan mencampur-adukkan antara bahasa pertamanya dengan bahasa keduanya dalam komunikasi seharian, sama ada semasa komunikasi lisan atau tulisan. Kadang-kala, komunikasi yang telah dicampur-adukkan itu juga menunjukkan sikap seseorang itu, iaitu sama ada seseorang itu bertutur dengan sopan atau tidak sopan. Oleh itu, di dalam kajian ini, pengkaji ingin melihat dan mengkaji fenomena multilingualism yang diguanakan oleh penguna-pengguna laman sosial dan dikaitkan dengan Prinsip Kesopanan Leech (1983).

2.0  Kaedah kajian.

Di dalam kajian ini, pengkaji menggunakan kaedah pemerhatian, iaitu melihat fenomena multilingualism yang terdapat di laman-laman sosial dewasa ini. Fenomena multilingualism ini kemudiannya akan dikaitkan dengan Prinsip Kesopanan yang telah diperkenalkan oleh Leech (1983).

3.0  Objektif kajian.

Objektif kajian bagi kajian ini adalah untuk memahami maksud sebenar bagi multilingualism yang dimiliki oleh penutur bahasa Melayu di Malaysia yang dapat dilihat penggunaannya di laman-laman sosial dewasa ini. Selain itu, objektif kajian ini juga adalah untuk melihat perkaitan antara multilingualism dengan Prinsip Kesopanan Leech (1983) berdasarkan status, comment, tweet, dan chat yang terdapat di laman-laman sosial.

4.0  Hasil kajian.

Di dalam bahagian ini, pengkaji akan membahagikan bahagian ini kepada dua aspek yang utama, iaitu definisi multilingualism dan kaitan antara multilingualism dengan Prinsip Kesopanan Leech (1983) berdasarkan status, comment, tweet, dan chat yang terdapat di laman-laman sosial.

4.1  Definisi multilingualism.

Sebelum pengkaji mengulas dengan lebih lanjut tentang multilingualism, pengkaji ingin terlebih dahulu memberikan definisi asas bagi bahasa menurut tokoh linguistik yang terkenal. Bahasa mengikut  Sapir (1921, dalam Nik Safiah Karim, 1990) didefinisikan sebagai “cara yang digunakan oleh manusia untuk menyampaikan buah fikiran, perasaan dan hasrat melalui lambang-lambang yang dihasilkan secara sukarela”. Sesuatu bahasa itu akan dipertuturkan oleh penutur bagi sesuatu komuniti bahasa dan perlu diingat bahawa sesorang penutur itu kadang-kala mempunyai kebolehan dalam menuturkan dua bahasa atau lebih. Kebolehan berbahasa yang dimilik oleh sesorang penutur inilah yang dipanggil sebagai multilingualism. Multilingualism atau dalam perkataan lain, iaitu dwibahasa merupakan kebolehan seseorang penutur untuk bertutur dalam dua bahasa atau lebih.  Menurut Bloomfield, dalam bukunya yang bertajuk Bahasa (Bloomfield, 1935, dalam terjemahan Alias Mahpol et al, 1992), dwibahasa merupakan penguasaan dua bahasa seperti penutur asli dan biasanya penutur dwibahasa memperoleh bahasa keduanya ketika peringkat awal kanak-kanak lagi. Menurut Fishman pula di dalam bukunya yang bertajuk Sosiologi Bahasa: Satu Pendekatan Sains Kemasyarkatan Antara Disiplin Terhadap Bahasa Dalam Masyarakat (Fishman, 1972, dalam terjemahan Alias Mohamad Yatim, 1991), dwibahasa adalah satu sifat kecekapan linguistik individu. Oleh itu, dapat kita lihat bahawa multilingualism ini merupakan kebolehan berbahasa lebih daripada satu bahasa yang dimiliki oleh seseorang individu itu dan setiap orang yang lahir ke dunia ini secara semula jadinya mempunyai keupayaan untuk menguasai lebih daripada satu bahasa.

4.2  Kaitan antara multilingualism dengan Prinsip Kesopanan Leech (1983) berdasarkan status, comment, tweet, dan chat yang terdapat di laman-laman sosial.

Di dalam bahagian ini, pengkaji ingin membincangkan tentang kaitan antara multilingualism dengan prinsip kesopanan yang telah diperkenalkan oleh tokoh pragmatik yang terkenal, iaitu Leech (1983, dalam Zaitul Azma Zainon Hamzah et al, Tiada Tarikh). Kaitan antara kedua-dua aspek ini penting bagi memperlihatkan kebolehgabungan bidang sosiolingusitik (multilingualism) dengan teori pragmatik (prinsip kesopanan Leech) bagi memperlihatkan penggunaan multilingualism yang digunakan oleh masyarakat di dalam laman sosial seperti facebook, twitter, instagram, dan sebagainya untuk tujuan memperlihatkan kesopanan mereka, sama ada melalui status, tweet, chat, komen, dan sebagainya. Prinsip kesopanan Leech (1983) terdiri daripada enam maksim, seperti yang berikut:

4.2.1        Maksim santun

Di dalam maksim ini, penutur akan cuba mengurangkan kuasa yang dimilikinya dengan memaksimumkan manfaat dan mengungkapkan pujian kepada orang lain. Lihat contoh di bawah:

Gambar 1: Contoh chat (mesej peribadi) penutur dengan lawan tutur. (Identiti sebenar bagi pemilik akaun facebook ini dirahsiakan atas permintaan pemilik akaun facebook itu sendiri)

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

Berdasarkan contoh di atas, dapat kita lihat bahawa penutur menggunakan multilingualism dalam perbualan (chat) tersebut, iaitu bahasa Melayu dan bahasa Inggeris. Namun begitu, hanya terdapat satu sahaja perkataan bahasa Inggeris, iaitu lawyer (tidak termasuk kata pinjaman bahasa Inggeris “model”) yang digunakan di dalam perbualan tersebut. Tujuan penutur menggunakan perkataan lawyer kerana perkataan tersebut seperti memuji kerjaya yang dimiliki oleh lawan tutur. Sememangnya, bahasa Melayu juga mempunyai perkataan yang sama maksud dengan lawyer, iaitu peguam, namun perkataan lawyer lebih kerap digunakan oleh masyarakat di Malaysia di dalam perbualan yang santai dan tidak formal.

4.2.2        Maksim budiman atau maksim kedermawaan

Di dalam maksim ini, penutur akan membuat tawaran kepada penutur lain seperti memberi tawaran, bantuan, pertolongan, dan kasih sayang kepada lawan tutur. Lihat contoh di bawah:

Gambar 2: Contoh maksim kedermawaan yang dipetik daripada halaman perniagaan atas talian (online) di facebook.

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

Berdasarkan contoh di atas, terdapat juga penggunaan multilingualism dalam promosi jualan tudung secara online di facebook. Di sini kita dapat lihat perbezaan antara penggunaan multilingualism di dalam Gambar 1 dan Gambar 2 bagi menunjukkan seseorang itu mematuhi Prinsip Kesopanan Leech. Di dalam Gambar 1, penggunaan bahasa kedua dianggap mematuhi Prinsip Kesopanan Leech kerana perkataan tersebut dianggap memuji lawan tuturnya. Namun, di dalam Gambar 2, bahasa yang mematuhi Prinsip Kesopanan Leech ialah bahasa pertama penutur, iaitu bahasa Melayu. Hal ini disebabkan penutur menggunakan bahasa Melayu untuk memberi tawaran kepada pembeli atau pembaca (lawan tutur). Walaupun penggunaan bahasa pertama sudah cukup untuk mematuhi Prinsip Kesopanan Leech itu, penutur tetap juga menggunakan bahasa keduanya, iaitu bahasa Inggeris untuk memberi bantuan kepada lawan tuturnya untuk faham tentang promosi yang ditawarkannya. Perkataan bahasa Inggeris yang digunakan untuk membantu lawan tuturnya ialah “like page” dan “done”. Oleh itu, jika kita lihat kembali definisi maksim budiman yang dikemukan oleh Leech, bahasa kedua itu juga dianggap mematuhi Prinsip Kesopanan Leech kerana bahasa kedua itu “memberi bantuan” kepada lawan tutur untuk memahami tindakan yang harus dilakukannya untuk mendapat tudung percuma. 

4.2.3        Maksim sokongan

Maksim sokongan membawa maksud pengurangan cacian dan penambahan pujian kepada orang lain. Maksim ini lebih merujuk kepada kata-kata mengampu yang diucapkan oleh penutur kepada lawan tutur. Lihat contoh di bawah:

Gambar 3: Contoh maksim sokongan.

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

Contoh yang terdapat di dalam Gambar 3 ini pula menunjukkan penggunaan multilingualism untuk menunjukkan sokongan penutur kepada lawan tuturnya. Hal ini terbukti apabila penggunaan perkataan-perkataan sokongan berbentuk pujian seperti sangat cantik, credit, dan awesome. Kesemua perkataan tersebut ialah campuran antara bahasa Melayu dan bahasa Inggeris yang menunjukkan penutur ingin memuji lawan tuturnya.

4.2.4        Maksim kerendahan hati

Di dalam maksim ini terdapat pengurangan pujian dan penambahan kurang memuji (cacian) atas diri sendiri. Melalui maksim ini juga, penutur bukan sahaja akan mengurangkan cacian terhadap dirinya, malah memaksimumkan cacian terhadap dirinya sendiri. Lihat contoh di bawah:

Gambar 4: Contoh maksim kerendahan hati.

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

Di dalam Gambar 4 , sudah terang lagi bersuluh comment yang disampaikan oleh penutur mematuhi maksim kerendahan hati. Sebagai contoh, penutur mencampur-adukkan bahasa Melayu dan bahasa Inggeris di dalam ayat “saya ni hari-hari keje dapat RM30 je tau sehari even saya ada degree”. Kenyataan tersebut bukan sahaja untuk merendahkan dirinya, malah memaksimumkan cacian terhadap dirinya kerana gaji yang diperolehnya tidak setimpal dengan kelayakan yang dimiliki oleh penutur. Fokus di sini memperlihatkan penutur menggunakan bahasa pertama dan bahasa keduanya untuk memaksimumkan cacian terhadap dirinya. Di dalam ayat “saya hari-hari keje” menunjukkan bahawa penutur ingin membuat cacian terhadap dirinya dan penggunaan perkataan “even” yang menunjukkan penutur ingin memaksimumkan lagi cacian tersebut.

4.2.5        Maksim persetujuan

Maksim persutujuan memperlihatkan pengurangan perselisihan faham dan penambahan persepakatan antara diri dan orang lain. Hal ini adalah untuk mengelakkan daripada konflik dan perbalahan di antara satu sama lain.  Selain itu, maksim ini adalah bertujuan menjaga air muka seseorang. Lihat contoh di bawah:

Gambar  5: Contoh maksim persetujuan.

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

Berdasarkan Gambar 4, comment antara dua orang penutur itu adalah untuk mengurangkan perselisihan faham atau konflik dan menambahkan persepakatan antara penutur yang pertama dengan yang kedua. Kedua-dua orang penutur itu menggunakan multilingualism bagi menghasilkan kenyataan yang berbentuk persepakatan dan mengurangkan perselisihan faham.

4.2.6        Maksim simpati

Maksim simpati merujuk kepada penambahan simpati kepada orang lain.  penutur akan cuba untuk menghilangkan rasa benci atau perasaan negatif yang lain terhadap diri orang tersebut dan sebaliknya akan memberi sifat simpati dan belas kasihan terhadap orang tersebut.   Dalam maksim ini ditunjukkan oleh dua penanda yang besar iaitu takziah dan tahniah. Lihat contoh di bawah:

Gambar 6: Contoh maksim simpati.

Sumber: Mohamad Rozi Bin Kasim.

            Gambar 6 menunjukkan bahawa terdapat juga penggunaan multilingualism antara bahasa Melayu dan bahasa Inggeris bagi menunjukkan seseorang itu berasa simpati kepada orang lain. Kenyataan berbentuk simpati ini mematuhi Prinsip Kesopanan Leech yang keenam, iaitu maksim simpati. Di dalam Gambar 6, ayat “stay strong ok kak” menunjukkan gabungan antara bahasa Melayu dan bahasa Inggeris untuk menunjukkan rasa simpati. Penutur menggunakan bahasa keduanya (bahasa Inggeris), iaitu “stay strong” untuk menunjukkan rasa simpati dan menggunakan bahasa pertamanya, iaitu “kak” untuk merujuk kepada orang yang ingin beliau sampaikan rasa simpati itu.

Menurut Leech (1983), walaupun beliau telah memperkenalkan maksim tersebut sebagai pengawal dalam situasi perbualan, namun beliau berpendapat bahawa maksim tersebut bukanlah sesuatu rumus yang perlu dipatuhi secara mutlak. Perkara ini ditekankan terutamanya dalam submaksim yang lemah sifatnya seperti penambahan cacian terhadap diri sendiri semata-mata untuk menunjukkan kesantunan kita. Manusia tidak perlu memperlekeh diri sendiri semata-mata untuk menambahkan pujian dan sanjungan terhadap pihak lain. Maksim tersebut mungkin mewujudkan sangkaan orang lain bahawa kita bersikap tidak jujur dan menimbulkan keraguan orang lain terhadap kita. Hakikatnya, manusia tidak perlu mengurangkan kebaikan dirinya semata-mata untuk kebaikan pihak lain, seperti yang dituntut dalam Maksim budiman dan maksim berhemah (Leech, 1983, dalam Zaitul Azma Zainon Hamzah et al, Tiada Tarikh). Kenyataan Leech itu ada benarnya kerana kadang-kala apabila kita memperlekehkan diri kita semata-mata ingin dilihat sebagai seorang yang rendah diri (maksim kerendahan hati), kita akan dianggap sebagai seorang tidak bermotivasi dan kurang keyakinan diri. Contohnya petikan perbualan seperti, “aku ni tak pandai dan bodoh sebab gagal SPM, kau lagi pandai daripada aku sebab lulus SPM”. Petikan tersebut menunjukkan seseorang itu tidak mempunyai keyakinan diri dan motivasi yang tinggi kerana sesorang gagal dalam SPM (Sijil Pelajaran Malaysia), tidak bermakna bahawa dia juga akan gagal dalam kehidupannya sebagai seorang manusia.

5.0  Kesimpulan.

Sememangnya penutur bahasa Melayu di Malaysia mempunyai keupayaan untuk bertutur lebih daripada satu bahasa. Namun begitu, berdasarkan kajian yang telah dihuraikan di atas, tidak semestinya seseorang yang mencampur-adukkan bahasa pertamanya (bahasa Melayu) dengan bahasa keduanya (bahasa Inggeris) mempunyai kecekapan linguistik yang baik dalam menguasai bahasa kedua tersebut. Hal ini disebabkan, kebanyakan individu yang mencampur-adukkan dua bahasa atau lebih dalam sesuatu pernyataan mungkin hanya menguasai sebahagian atau sedikit sahaja bahasa keduanya kerana penggunaan bahasa kedua yang minima di dalam sesuatu pernyataan tersebut. Hal ini sudah tentulah meragukan kita sekiranya kita menganggap bahawa individu yang menyelitkan dua atau tiga patah perkataan bahasa keduanya ke dalam sesuatu pernyataan mempunyai kebolehan berbahasa yang baik terhadap bahasa keduanya. Selain itu, sememangnya terdapat banyak sebab seseorang individu itu menggunakan dwibahasa di dalam sesuatu perbualan atau pernyataan. Walaubagaimanapun,  pengkaji dapat simpulkan di sini bahawa penggunaan dwibahasa juga mampu menunjukkan kesopanan sesorang itu kerana bahasa kedua yang digunakan di dalam contoh-contoh di atas lebih kepada menunjukkan seseorang itu ingin menghargai, memuji, menunjukkan rasa simpati, dan memudahkan individu lain untuk memahami pernyataan atau perbualan tersebut.

Rujukan.

Bloomfield, Leonard. 1935. Bahasa. Terjemahan Alias Mahpol et al. 1992. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala Lumpur.

Fishman, A. Joshua. 1972. Sosiologi Bahasa: Satu Pendekatan Sains Kemasyarakatan Antara Disiplin Terhadap Bahasa Dalam Masyarakat. Terjemahan Alias Mohamad Yatim. 1991. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala Lumpur.

Nik Safiah Karim. 1990. Beberapa Persoalan Sosiolinguistik Bahasa Melayu. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala Lumpur.

Wardhaugh, Ronald. 2006. An Introduction To Sociolinguistics: Fifth Edition. Blackwell Publishing: USA.

Zaitul Azma Zainon Hamzah et al. Tiada Tarikh. Kesantunan Bahasa Dalam Kalangan Remaja Sekolah Menengah. Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi: Universiti Putra Malaysia. http://jurnalbahasa.dbp.my/wordpress/wp-content/uploads/2014/08/7-KESANTUNAN-BERBAHASA-DALAM-KALANGAN-REMAJA.pdf